Z wprowadzenia do tego dnia zamieszczonego w Liturgii Godzin czy też Mszale Rzymskim dowiadujemy się, że: „obchód [tzw. Zaduszek”] zainicjował w 998 r. św. Odylon (+ 1048) – czwarty opat klasztoru benedyktyńskiego z Cluny (Francja). Praktykę tę początkowo przyjęły klasztory benedyktyńskie, ale wkrótce za ich przykładem poszły także inne zakony i diecezje. W XIII w. święto rozpowszechniło się na cały Kościół Zachodni. W wieku XIV zaczęto urządzać procesję na cmentarz do czterech stacji. Piąta stacja odbywała się już w kościele, po powrocie procesji z cmentarza. Przy stacjach odmawiano modlitwy za zmarłych i śpiewano pieśni żałobne. W Polsce tradycja Dnia Zadusznego zaczęła się tworzyć już w XII w., a z końcem wieku XV była znana w całym kraju. W 1915 r. papież Benedykt XV, na prośbę opata-prymasa benedyktynów zezwolił, aby tego dnia każdy kapłan mógł odprawić trzy Msze święte: w intencji poleconej przez wiernych [najczęściej za konkretne osoby zmarłe], za wszystkich wiernych zmarłych i według intencji Ojca Świętego”.

Zwyczaj odprawiania przez każdego prezbitera trzech mszy w „Dzień Zaduszny” zapoczątkowali w XV wieku dominikanie hiszpańscy. Nie jest on jednak traktowany jako obowiązek, ale warto korzystać z tego przywileju. W VI tomie Lekcjonarza Mszalnego oraz w Mszale Rzymskim są podane osobno teksty na każdą z trzech Mszy św. Liturgia słowa jest oczywiście odpowiednio dobrana, adekwatnie do tematyki Wspomnienia Wszystkich Wiernych Zmarłych (śmierć, zmartwychwstanie, wieczność, itp.). W każdej z nich są przewidziane do odczytania dwa czytania przed Ewangelią. I tak np. w Pierwszej Mszy jest kompilacja fragmentów z Ewangelii według św. Łukasza, które opisują śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa (Łk 23, 44-46. 50. 52-53; 24, 1-6a); w Drugiej Mszy – fragment Ewangelii według św. Jana, który mówi o wskrzeszeniu Łazarza (J 11, 32-45), w Trzeciej Mszy zaś – również perykopa z Ewangelii według św. Jana, urywek z Ostatniej Wieczerzy, gdzie Pan Jezus zapewnia swoich Apostołów, że „w domu Ojca jest mieszkań wiele” (J 14, 1-6). Warto zwrócić uwagę, że powyższe czytania znajdziemy również w tomie dodatkowym Lekcjonarza mszalnego poświęconym Mszom św. sprawowanym za zmarłych, a podczas liturgii eucharystycznej 2 listopada celebrans odmawia jedną z pięciu prefacji za zmarłych (nr 86-90). Co więcej, jak czytamy we wprowadzeniu w formularza mszalnym 2 listopada: „celebrans może dowolnie wybierać formularze mszalne niżej podane”. Znakiem tego, np. formularz i czytania z Pierwszej Mszy mogą być wykorzystane wieczorem, a z Trzeciej Mszy – rano. Wybrany formularz powinien być jednak kompatybilny z czytaniami, odpowiednio do danej Mszy.

We Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych cała wspólnota Kościoła przychodzi z pomocą duszom czyśćcowym zanosząc w tym dniu prośby przed tron Boży. Aby przyjść z pomocą zmarłym pokutującym w czyśćcu, żyjący mogą w tych dniach uzyskać i ofiarować odpusty zupełne. Można je uzyskać dla jednej wybranej osoby zmarłej nie tylko uczestnicząc we Mszy św. 1 czy 2 listopada, lecz także za pobożne odwiedzenie cmentarza w dniach od 1 do 8 listopada i modlitwę za zmarłych.

Rozróżnia się odpusty cząstkowe i zupełne (zależnie od tego, w jakim stopniu uwalniają nas od kary doczesnej). Odpusty te może zyskiwać każdy ochrzczony po spełnieniu odpowiednich warunków dla siebie lub ofiarowywać je za zmarłych.

Warto przypomnieć sobie warunki uzyskania odpustu zupełnego:

Brak jakiegokolwiek przywiązania do grzechu, nawet powszedniego (jeżeli jest brak całkowitej dyspozycji - zyskuje się odpust cząstkowy),

Stan łaski uświęcającej (brak nieodpuszczonego grzechu ciężkiego) lub spowiedź sakramentalna,

Przyjęcie Komunii świętej,

Odmówienie modlitwy (np. Ojcze nasz i Zdrowaś Maryjo) w intencjach Ojca Świętego (nie chodzi o modlitwę w intencji samego papieża, choć i ta modlitwa jest bardzo cenna; modlitwa związana z odpustem ma być skierowana w intencji tych spraw, za które modli się każdego dnia papież. Intencje te są zamieszczone w naszym diecezjalnym Kalendarzu liturgicznym),

Ewentualna spowiedź, Komunia święta i modlitwa w intencjach Ojca Świętego mogą być wypełnione w ciągu kilku dni przed lub po wypełnieniu czynności, z którą związany jest odpust; między tymi elementami musi jednak istnieć związek.

Po jednej spowiedzi można uzyskać wiele odpustów zupełnych, natomiast po jednej Komunii świętej i jednej modlitwie w intencjach papieża - tylko jeden odpust zupełny.

Kościół zachęca do ofiarowania odpustów za zmarłych (niekoniecznie muszą być to osoby nam znane, nie musimy wymieniać konkretnego imienia - wystarczy ofiarować odpust w intencji osoby zmarłej, która tego odpustu potrzebuje). Przez taki dar sam ofiarodawca zyskuje dla siebie odpust zupełny w godzinie swojej śmierci.

Dariusz Dębecki