Diakonat stały
Diakonat stały jest posługą istniejącą w Kościele od początków jego istnienia. Już w pierwszych wspólnotach chrześcijańskich powołanie i posługa były traktowane jako dar, który służył Kościołowi do jego wzrostu i rozwoju. Święty Paweł w Pierwszym Liście do Tymoteusza podaje wskazówki do tego, jaki powinien być diakon:
,, Diakonami tak samo winni być ludzie godni, w mowie nieobłudni, nie nadużywający wina, niechciwi brudnego zysku, [lecz] utrzymujący tajemnicę wiary w czystym sumieniu. I oni niech będą najpierw poddawani próbie, i dopiero wtedy niech spełniają posługę, jeśli są bez zarzutu. Kobiety również - czyste, nieskłonne do oczerniania, trzeźwe, wierne we wszystkim. Diakoni niech będą mężami jednej żony, rządzący dobrze dziećmi i własnymi domami. Ci bowiem, skoro dobrze spełnili czynności diakońskie, zdobywają sobie zaszczytny stopień i ufną śmiałość w wierze, która jest w Chrystusie Jezusie.”[3]
Diakonat stały niezwykle dynamicznie rozwijał się w okresie od II do V wieku. Stawał się instytucją coraz bardziej znaną, instytucją o wyjątkowym autorytecie. Od VI wieku instytucja diakonatu, zwłaszcza w Kościele Zachodnim, zaczęła tracić na znaczeniu. Diakonatowi poświęcano coraz mniej uwagi, a do Soboru Trydenckiego wydano nieliczne przepisy kanoniczne dotyczącego tego urzędu, wskutek czego diakonat stał się tylko etapem przejściowym do święceń kapłańskich. Ojcowie Soboru Trydenckiego usiłowali przywrócić diakonat stały, właściwie nieistniejący od dłuższego czasu. Niestety to gorące pragnienie pozostało tylko pobożnym życzeniem i aż do Soboru Watykańskiego II diakonat pozostał tylko etapem do święceń kapłańskich.
Papież Paweł VI Konstytucją dogmatyczną o Kościele Lumen gentium przywrócił po ponad tysiącu lat diakonat jako stały i samodzielny stopień hierarchiczny. Intencją Soboru nie było przywrócenie, a raczej wyraźna odnowa tej posługi w świetle koncepcji władzy świętej oraz potrzeb duszpasterskich Kościoła.
Jakie warunki musi spełniać kandydat?
W Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium czytamy, że:
,, Za zgodą Biskupa Rzymskiego będzie można udzielać diakonatu takiego mężom dojrzałym, również żyjącym w stanie małżeńskim, a także zdatnym do tego młodzieńcom, dla których jednak obowiązek celibatu winien pozostać w mocy.”[4]
Papież Paweł VI w Motu Proprio Sacrum diaconatus ordinem określił warunki, jakie winien spełniać kandydat do posługi diakona stałego, są to mianowicie:
,,4. Młodzieńcy powołani do diakonatu na mocy postanowienia Kościoła zatwierdzonego przez sam Sobór Powszechny zobowiązani są do zachowania prawa celibatu.
- Diakonat stały nie powinien być udzielany przed skończonym 25 rokiem życia. Wyższy jednak wiek może być określony przez Konferencje Biskupów.
- Młodzieńcy przygotowywani do posługi diakońskiej winni być przyjęci do specjalnego Kolegium, gdzie niech będą badani, kształceni do owocnego wypełniania własnych swoich obowiązków.”[5]
,,11.Mogą być powołani do diakonatu mężczyźni w późniejszym wieku czy to celibatariusze, czy nawet związani małżeństwem. Nie należy ich jednak dopuszczać, o ile nie będzie wiadomo, nie tylko o zgodzie żony, lecz także o jej nienagannej moralności chrześcijańskiej i innych takich ocenach, które by nie utrudniały wypełniania przez męża jego obowiązków i nie przynosiły mu ujmy.
- Późniejszy wiek, o który tutaj chodzi, to ukończony 35 rok życia; a należy go w ten sposób rozumieć, że nikt nie może być powołany do diakonatu, o ile nie zjednał sobie dobrej opinii duchowieństwa i wiernych długotrwałym przykładem prawdziwie chrześcijańskiego życia, nieskazitelnością obyczajów i usposobieniem skłonnym do posługiwania.
- Gdy chodzi o mężczyzn związanych małżeństwem, należy zwrócić uwagę na to, by do diakonatu ci tylko byli dopuszczani (kierowani), którzy żyjąc już przez wiele lat w małżeństwie, pokazali, że dobrze zarządzają swoim domem oraz których i żona i dzieci prowadzą życie prawdziwie chrześcijańskie i mają nieposzlakowaną sławę .
- Należy sobie życzyć, ażeby także i ci diakoni nie mniejszą posiadali wiedzę, niż ta, o której była mowa w nn. 8, 9, 10 lub przynajmniej posiadali taką wiedzę, która zdaniem Konferencji biskupiej będzie im konieczna do wypełniania właściwych im obowiązków. Z tej racji niech będą na pewien czas skierowani do specjalnego Kolegium, gdzie winni się nauczyć tego wszystkiego, co będzie potrzebne do godnego wykonywania diakońskiej posługi.
- Gdyby zaś było to niemożliwe, niech kandydat celem kształcenia, zostanie powierzony bardzo znakomitemu kapłanowi, który by miał nad nim pieczę i pouczał go oraz mógł wystawić świadectwo o jego roztropności i dojrzałości. Zawsze zaś pilnie należy czuwać nad tym, aby jedynie odpowiednie i doświadczone osoby były włączone do świętego diakonatu.
- Diakoni po przyjęciu święceń, chociażby byli powołani w późniejszym wieku, są niezdolni do małżeństwa na podstawie przekazanej karności Kościoła.
- Należy przestrzegać, by diakoni nie wykonywali zawodu lub zajęcia, które by zdaniem Ordynariusza miejsca nie odpowiadało im lub przeszkadzało w owocnym wykonywaniu świętej posługi.”[6]
Żonaci mężczyźni zgodnie z wymaganiem Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów z 28 marca 1981 roku, winni posiadać dłuższy niż pięć lat staż pożycia małżeńskiego.
Obowiązki i prawa diakona stałego
Diakoni mocą otrzymanych święceń zostali zjednoczeni i wezwani do łączności z Papieżem, biskupami i prezbiterami, z którymi podejmuje dzieło budowania Ciała Chrystusa. Diakoni stali, jako należący do stanu duchownego[7] związani są obowiązkami i prawami zawartymi w Kodeksie Prawa Kanonicznego, z uwzględnieniem specyfiki diakonatu stałego. Diakoni stali żonaci nie tracą praw i obowiązków nabytych przez sakrament małżeństwa, a wręcz przeciwnie, są powołani do budowania Ludu Bożego przez małżeństwo i rodzinę, wychowania dzieci w wierze, a także życia zgodnie z naturą sakramentu małżeństwa i otrzymanymi przez niego łaskami.[8] Diakoni stali są posłani do stałej służby Ludowi Bożemu zwłaszcza poprzez:
- posługę miłosierdzia (działalność charytatywna, społeczna itd.);
- posługę słowa (głoszenie homilii, katecheza parafialna, grupy formacyjne, ewangelizacja);
- posługę liturgiczną (asystowanie biskupowi i prezbiterom w czasie Mszy Świętej, przewodniczenie liturgii godzin, odprawianie nabożeństw).
Papież Paweł VI w Motu Proprio Sacrum diaconatus ordinem określa obowiązki, jakie winien wypełniać diakon stały, są to mianowicie:
,, 1) asystowanie biskupowi i kapłanowi w czasie funkcji liturgicznych we wszystkim, co mu przyznają różne księgi liturgiczne święceń;
2) udzielanie chrztu uroczystym obrzędem oraz dopełnianie opuszczonych ceremonii w odniesieniu do ochrzczonego dziecka lub dorosłego;
3) przechowywanie Eucharystii, udzielanie sobie i innym, zanoszenie Jej jako Wiatyku umierającym oraz udzielanie ludowi eucharystycznego błogosławieństwa;
4) tam gdzie nie ma kapłana asystowanie i błogosławienie małżeństwa w imieniu Kościoła na podstawie delegacji Biskupa lub proboszcza, z zachowaniem innych wymogów nakazanych w KPK oraz z zachowaniem mocy kan. 1098, gdzie to, co mówi się o kapłanie należy również rozumieć w odniesieniu do diakona;
5) udzielanie sakramentaliów, przewodniczenie obrzędom pogrzebu i pochowania;
6) czytanie wiernym Pisma św. oraz nauczanie i zachęcanie ludu;
7) przewodniczenie w kulcie religijnym i nabożeństwach błagalnych, gdzie nie ma kapłana;
8) kierowanie nabożeństwem Słowa Bożego zwłaszcza tam, gdzie nie ma kapłana;
9) zajmowanie się w imieniu hierarchii dziełami miłosierdzia i administracją oraz akcją społecznej pomocy;
10) kierowanie prawnie w imieniu proboszcza i biskupa oddalonymi społecznościami chrześcijan;
11) popieranie i wspomaganie apostolskiej działalności świeckich.
- Wszystkie te funkcje winny być wykonywane w doskonałej łączności z biskupem i jego prezbiterami czyli pod władzą biskupa i kapłana, którzy w danym miejscu prowadzą duszpasterstwo.
- Na ile to możliwe niech diakoni mają udział w Radach Duszpasterskich.”[9]
W kompetencji Episkopatu danego kraju leży wydanie dokładniejszych dokumentów regulujących m.in., aby diakoni stali:
,, 1) oddawali się czytaniu i rozważaniu Słowa Bożego;
2) często, albo nawet codziennie, o ile to może mieć miejsce, czynnie uczestniczyli we Mszy św. posilali się sakramentem Najświętszej Eucharystii i z pobożnością Go nawiedzali;
3) często obmywali winy swego sumienia w sakramencie Pokuty, a iżby z niego korzystali, niech praktykują codzienny rachunek sumienia;
4) czcili i miłowali gorliwym nabożeństwem Bożą Rodzicielkę Maryję Pannę.
- Jak najbardziej wypada, żeby stali diakoni odmawiali przynajmniej pewne część brewiarza, określoną prze Konferencję biskupią.
- Diakoni diecezjalni winni przynajmniej, co trzeci rok odprawiać rekolekcje w jakimś pobożnym lub zakonnym domu, wyznaczonym przez Ordynariusza.
- Niech diakoni nie przerywają studium nauk zwłaszcza świętych, niech ustawicznie czytają Pismo Święte, niech w ten sposób oddają się studiom kościelnym, aby mogli odpowiednio wykładać innym naukę katolicką i aby z biegiem czasu stawali się bardziej odpowiedni do pouczania i wzmacniania wiernych. W celu osiągnięcia tych wymagań diakoni winni być wzywani na zebrania odbywające się w określonych terminach, gdzie byłyby poruszane sprawy dotyczące życia i świętego posługiwania.
- Diakoni z racji szczególnych powodów, zleconego posługiwania, obowiązani są okazywać biskupowi szacunek i posłuszeństwo. Biskupi zaś niech bardzo cenią tych ministrów ludu Bożego i otaczają ich ojcowską miłością. Jeżeli jakiś diakon przebywa dla słusznej przyczyny przez pewien czas poza własną diecezją, niech chętnie się podda nadzorowi i władzy Ordynariusza miejsca w tym wszystkim co należy do obowiązków i zajęć stanu diakońskiego.
- Co do stroju należy zachować miejscowy zwyczaj zgodnie z przepisami wydanymi przez konferencję biskupią.”[10]
W Polsce strojem diakona stałego jest odpowiedni, poważny strój świecki z przypiętą odznaką diakona stałego.
Diakonat stały w Polsce
W Polsce w 1962 roku po raz pierwszy temat diakonatu stałego został poruszony przez ks. prof. Mariana Rechowicza. W tymże roku opublikował on artykuł, w którym opisał możliwość zaistnienia tego stopnia hierarchicznego w Polsce. Duchowny zaproponował również, aby do tej posługi dopuścić kobiety, widział w niej siostry zakonne.
Do osób szczególnie zasłużonych w wprowadzenie diakonatu stałego do naszego kraju należy zaliczyć prof. Marka Marczewskiego. Jest on autorem wielu prac opisujących zagadnienia tej posługi w Kościele, a także dołożył wiele starań, aby diakonat stały zaistniał w Polsce.
,,W październiku 1998 r. Komisja Episkopatu Polski ds. Duchowieństwa powołała grupę ekspertów (bp Stefan Cichy, ks. prof. Romuald Rak, dr Marek Marczewski), która pod przewodnictwem bpa Teofila Wilskiego zajęła się przygotowaniem materiałów dotyczących kwestii wprowadzenia diakonatu stałego w Kościele w Polsce. Grupa ta zakończyła pracę w marcu 1999 r., przekazując bp. T. Wilskiemu materiały, które miały ułatwić biskupom podjęcie decyzji w sprawie diakonatu stałego w Polsce.”[11]
20 czerwca 2001 r. podczas 313 zebrania plenarnego Konferencji Episkopatu Polski w Łowiczu księża biskupi przyjęli uchwałę, aby zwrócić się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o pozwolenie na wprowadzenie w Kościele w Polsce diakonatu stałego. Warto nadmienić, że za przyjęciem uchwały była zdecydowana większość biskupów, aż 70, przeciw było 10, a 7 wstrzymało się .[12]
Księża biskupi zobowiązali Komisję Episkopatu ds. Duchowieństwa do przygotowania szczegółowych norm dotyczących formacji i posługi diakona stałego w Kościele w Polsce. W wyniku pracy tzw. zespołu ekspertów pierwsza redakcja Wytycznych dotyczących formacji diakonów stałych w Polsce była gotowa 25 marca 2002 r. Już w lipcu 2002 r. powstał ostateczny projekt dokumentu, który został przekazany Komisji Episkopatu Polski ds. Duchowieństwa, której przewodniczył bp Andrzej Suski. Na kolejnych etapach zatwierdzania dokumentu to właśnie Biskup Toruński był jego głównym promotorem. Wytyczne dotyczące formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce zostały przyjęte na 324. sesji plenarnej Konferencji Episkopatu Polski, która miała miejsce w Warszawie w dniach 21-22 października 2003 r. Następnie wypracowane Wytyczne zostały przesłane do Watykanu — do Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego. Kongregacja zatwierdziła przesłany dokument dekretem z 22 stycznia 2004 r.
Pierwszym biskupem ordynariuszem, który wprowadził w swojej diecezji tj. diecezji toruńskiej posługę diakona stałego, był bp. Andrzej Suski. W tym samym dekrecie powołał on do istnienia Ośrodek Formacji Diakonów Stałych z siedzibą w Przysieku k. Torunia. Działalność formacyjna ośrodka miała się rozpocząć l października 2005 r.
,, Diakonat stały, jako właściwy i trwały stopień hierarchiczny, stanowi istotne wzbogacenie misji Kościoła. W ślad za ustawodawstwem Kościoła powszechnego, zgodnie z sugestią II Synodu Plenarnego, Konferencja Episkopatu Polski powzięła decyzję wprowadzenia stałego diakonatu w Polsce. Kongregacja Wychowania Katolickiego, dekretem z dnia 22 stycznia 2004 r. (Prot. N. 125/2004/4), zatwierdziła dokument „Wytyczne dotyczące formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce", przyjęty na 324. sesji plenarnej Konferencji Episkopatu Polski w Warszawie, w dniach 21-22 października 2003 r.
Na podstawie tego dokumentu (Wytyczne, nr 33), po zasięgnięciu opinii Rady Kapłańskiej i Diecezjalnej Rady Duszpasterskiej, wprowadzam niniejszym w diecezji toruńskiej diakonat stały i powołuję jednocześnie Ośrodek Formacji Diakonów Stałych z siedzibą w Przysieku k. Torunia. Działalność formacyjna „Ośrodka", prowadzona zgodnie z przepisami dokumentu „Wytyczne dotyczące formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce", rozpocznie się z dniem l października 2005 r.”[13]
Od tego momentu w Polsce zaczęły powstawać kolejne ośrodki formacyjne dla diakonów stałych m. in. w: Drohiczynie, Warszawie, Opolu, Szczecinie, Ełku, Katowicach, Elblągu, Łodzi.
Pierwsze święcenia diakonatu stałego w Kościele w Polsce miały miejsce w Toruniu. 6 czerwca 2008 r. bp Andrzej Suski udzielił święceń diakonatu Tomaszowi Chmielewskiemu. Święcenia odbyły się w Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy.
Było to ważnym wydarzeniem historycznym, bowiem dało początek posługi diakonów stałych w Kościele w Polsce.
Droga formacyjna
Droga formacyjna przygotowująca do przyjęcia święceń diakonatu składa się z trzech etapów.
Pierwszy etap formacji to tzw. „aspirantura”. Trwa co najmniej trzy miesiące i jej celem jest pogłębienie u aspirantów świadomości tego, czym jest diakonat stały oraz – w związku z tym – weryfikacji, czy rzeczywiście posiadają oni fizyczne i duchowe predyspozycje konieczne do podjęcia posługi. Każdy z aspirantów wybiera sobie kierownika duchowego (zatwierdzanego przez biskupa), który towarzyszy mu przez cały okres formacji wspierając proces przygotowania duchowego do święceń i posługi. Po zakończeniu okresu propedeutycznego aspiranci zostają poprzez obrzęd liturgiczny przyjęci do grona kandydatów do diakonatu (ad missio).
Drugim etapem jest kandydatura podczas, której kandydat przechodzi formacją pod względem teologicznym oraz praktycznym przygotowaniem do posługi. Jego kształt zależy od poziomu wykształcenia teologicznego zdobytego wcześniej przez kandydatów.
Można odbyć pełne studia teologiczne (5 lat) albo studium doktrynalne (3 lata) zgodne z normami kościelnymi. W czasie drugiego etapu kandydaci do diakonatu stałego przyjmują posługi lektoratu i akolitatu (podobnie jak kandydaci do święceń prezbiteratu).
Ostatni etap jest bezpośrednim przygotowaniem do święceń najważniejszym elementem tego etapu są co najmniej pięciodniowe rekolekcje zamknięte.
Po przejściu formacji kandydat jeśli jest gotowy przystępuje do święceń diakonatu.
Zalecane jest, aby diakoni uczestniczyli w rekolekcjach, aby mogli skupić się na modlitwie, rozwijać w sobie swoje powołanie, a także nad nim reflektować.
Bibliografia
Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium, Wrocław 1986
Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, http://vademecumliturgiczne.pl/2017/06/26/konstytucja-o-liturgii-swietej-sacrosanctum-concilium/
Paweł VI, List apostolski Sacrum diaconatus ordinem, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/pawel_vi/motu/sacrum_diaconatus_18061967.html
Katechizm Kościoła Katolickiego, http://wojtek.pp.org.pl/pliki/notki/2017-12-24_katechizm-kosciola-katolickiego/kkk.pdf
Kodeks Prawa Kanonicznego, https://www.katolicki.net/ftp/kodeks_prawa_kanonicznego.pdf
Ks. Ryszard Selejdak, Diakonat stały w świetle Biblii i historii Kościoła, Częstochowa 2002
Ks. Ryszard Selejdak, Niektóre aspekty prawne diakonatu stałego, file:///C:/Users/CEM/Downloads/2124-Tekst%20artyku%C5%82u-3436-1-10-20180107.pdf
Ks. Ryszard Selejdak, Formacja intelektualna i duszpasterska diakonów stałych w Kościele Powszechnym, http://wydawnictwo.wit-czestochowa.pl/Editor/assets/tom%201/281-299.pdf
Ks. Jan Dyduch, Rola stałych lektorów, akolitów i diakonów w służbie wspólnocie Kościoła, file:///C:/Users/CEM/Downloads/1189-1156.pdf
Biblia Tysiąclecia, List do Rzymian 12, 4-12, https://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=281
Ks. DK. Waldemar Rozynkowski, Początki diakonatu stałego w kościele w Polsce, https://repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/5574/dk.%20W.%20Rozynkowski%2C%20Pocz%C4%85tki%20diakonatu%2C%20Diakon%20t.%2014-15.pdf?sequence=1
Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, file:///C:/Users/CEM/Downloads/OWMR_smartfony.pdf
Dekret wprowadzający diakonat stały w diecezji toruńskiej https://www.niedziela.pl/artykul/37920/nd/DEKRET-wprowadzajacy-diakonat-staly-w
[1]Biblia Tysiąclecia List do Rzymian 12, 4-12
[2]Lumen gentium 29
[3]Biblia Tysiąclecia 1 Tm 3, 8-13
[4]Lumen gentium 29
[5]Motu proprio Sacrum diaconatus ordinem 4-6
[6]Motu proprio Sacrum diaconatus ordinem 11-17
[7]Por. KPK, kan. 207 § 1.
[8]Por. KPK, kan. 226
[9]Motu proprio Sacrum diaconatus ordinem 22-24
[10]Motu proprio Sacrum diaconatus ordinem 26-31
[11]Ks. DK. Waldemar Rozenkowski Początki diakonatu stałego w Kościele w Polsce
[12]Obrady w Łowiczu. 313 zebranie plenarne Konferencji Episkopatu Polski, „Wiadomości KAI"
Ks. DK. Waldemar Rozenkowski Początki diakonatu stałego w Kościele w Polsce
[13] Dekret wprowadzający diakonat stały w diecezji toruńskiej niedziela artykuł 37920