(Mały Słownik Liturgiczny)

Żadna Modlitwa Eucharystyczna nie jest w stanie oddać istoty i rzeczywistości Eucharystii. Mimo tego, że jest „modlitwą działaniem”, w której również gesty są modlitwą, a ludzkie słowa stają się przyczyną konsekracji chleba i wina w Krew i Ciało Jezusa Chrystusa przez Ducha Świętego. Nie da się do końca wyjaśnić czym jest Modlitwa Eucharystyczna.

Najczęściej używanymi synonimami Modlitwy Eucharystycznej jest anafora, bądź kanon.

Głównym celem anafor jest dziękczynienie oraz wielbienie Boga Ojca przez Chrystusa w Duchu Świętym. Podkreślona jest rola Ducha Świętego jako spełniającego Najświętszą Ofiarę, ale i jako jednoczącego i uświęcającego cały Kościół. Modlitwa Eucharystyczna nie jest zwykłym wydarzeniem, stanowi osłonę najważniejszej rzeczy w dziejach ludzkości. Przysłania niejako zstępującego Boga za pomocą słów, znaków i rozmaitych gestów. Jest modlitwą całego zgromadzenia, jak i całego Kościoła Świętego, chociaż jest wypowiadana tylko przez jedną osobę, która w tym czasie staje się Osobą Chrystusa (In persona Christi).

Jest to temat trudny do podjęcia, gdyż dotyka on najważniejszego i najświętszego momentu podczas Eucharystii, ale i w całym życiu chrześcijańskim. Pomimo tego jest to temat niezwykle ciekawy i pełen niespodzianek.

 

1. Jaka jest historia Modlitwy Eucharystycznej?

 

          Początki Modlitwy Eucharystycznej możemy zauważyć jeszcze przed przyjściem Jezusa na świat. Mianowicie chodzi o tradycję żydowską. Profesor Frinkelstein wskazuje na berakot (modlitwy o charakterze dziękczynnym i uwielbieniowym), a właściwie na modlitwę błogosławieństwa posiłku, zwanymi birkat ha mezon, która zawierała uwielbienie Boga, Króla Wszechświata, dziękczynienie za kraj i pożywienie oraz prośbę w intencji Jerozolimy.

          Sam Jezus Chrystus zapoczątkował sprawowanie liturgii, jako ofiarowanie swojego Ciała i Krwi, podczas Ostatniej Wieczerzy, czyli w ramach żydowskiej paschy i przykazał swoim apostołom, aby czynili to na Jego pamiątkę. Chrześcijanie już w I w n.e. spotykali się na Mszach Świętych, lecz niestety niewiele o nich wiemy z powodu małej ilości źródeł. Najpewniejsze jakie mamy to oczywiście Dzieje Apostolskie, w których możemy przeczytać, że chrześcijanie trwali w nauce apostołów (objaśnianie nauczania Chrystusa), a łamanie chleba było istotnym elementem ich życia. Odbywało się to pod przewodnictwem określonej osoby: apostoł lub jego przedstawiciel, następca, „starszy” wspólnoty (biskup, prezbiter). Zgromadzonych w tym czasie było niewielu, zapewne z powodu prześladowań i początków organizacji. Przyjmuje się, że w tym czasie, mimo iż chrześcijanie spotykali się codziennie to tylko w niedzielę sprawowana była Eucharystia. Spotkania odbywały się wieczorem w prywatnych domach, aby imitować normalny posiłek wieczorny. Jak mówią Dzieje Apostolskie Chrześcijanie pomimo wiary w Jezusa Chrystusa nadal uczestniczyli w życiu religijnym swojego narodu a ponadto byli uważani za gorliwych.

          Wiek II i III to czas rozrastania się Kościoła, mimo licznych prześladowań. W tym czasie liturgia również ewoluuje i zmienia się według potrzeb wspólnoty. Dostarcza nam również wielu cennych źródeł, z których czerpiemy informacje o liturgii (która jest ściśle złączona z modlitwą eucharystyczną). Pisze o tym już Pliniusz Młodszy do swojego zwierzchnika Trajana w 112 roku w sprawozdaniu, z którego możemy się dowiedzieć o tym, jak Chrześcijanie gromadzą się w godzinach rannych, śpiewając kantyki ku czci Jezusa Chrystusa jako Boga i spożywając posiłek. Natomiast Nauka Dwunastu Apostołów zwana Didache mówi nam o żydowskim berakot wzbogaconym o chrześcijańską naukę i łamanie chleba. W piśmie Świętego Justyna możemy znaleźć opis niedzielnej eucharystii, która dzieliła się na dwie części. Na początku odczytywano fragmenty Pisma Świętego i je tłumaczono, a w drogiej części miało miejsce łamanie chleba i Komunia, na tej części zostawali tylko ochrzczeni i wierni bez grzechu ciężkiego, stąd późniejszy podział na Mszę Katechumenów i Mszę Wiernych. Nie można pominąć Modlitwy Eucharystycznej Świętego Hipolita, która po drobnych modyfikacjach jest obecnie odmawiana jako

II Modlitwa Eucharystyczna, co nadaje jej miano najstarszej Modlitwy Eucharystycznej. Należy również wspomnieć o problemie agap, które nie były tym samym co Eucharystia. Agapy były ucztami braterskimi, zwykłym spotkaniem przy posiłku, a nie wykonywaniem polecenia Jezusa Chrystusa, co zostało zauważone przez Apostoła Pawła, Jakuba czy św. Ignacego. Eucharystie zaczęły być również odprawiane w katakumbach przy grobach męczenników, co zapoczątkowało ich późniejszy kult.

          Do około IV wieku liturgia była mniej więcej jednorodna, co zmieniło się po Edykcie Mediolańskim w 313 roku, który wprowadził wolność w wyznawaniu Chrześcijaństwa. Od tego momentu liturgia zaczyna się niejednolicie rozwijać. W tym okresie w rycie rzymskim zaczynają kształtować się niektóre fragmenty Kanonu takie które znamy do dziś. W wielu rytach możemy znaleźć fragmenty formuły konsekracji, anamnezy czy epiklezy. Niezmienna jednak pozostaje tajemniczość sprawowanych obrzędów, drzwi świątyń są zamykane, a na części eucharystycznej zostają tylko ochrzczeni. Ponadto język grecki zaczyna być wypierany przez łacinę. Źródła z tych czasów wyróżniają kilka bardzo charakterystycznych anafor, jak na przykład Anafora Addai i Mari, której szczególną cechą był brak opisu ustanowienia Eucharystii co tłumaczy się faktem, iż Chrześcijanie „wykonywali” Pamiątkę Pana, więc sam recytatyw był nadmiarem. Następnie możemy znaleźć dwie anafory w Konstytucjach Apostolskich, pierwsza z nich jest adaptacją z Didache. Natomiast druga nosi nazwę Liturgii Klementyńskiej i w tejże Modlitwie Eucharystycznej znajdujemy znany nam porządek (dialog wstępny, prefacja, Święty, anamneza, opis ustanowienia, anamneza i ofiarowanie, epikleza konsekracyjna i komunijna, modlitwa litanijna i doksologia). Z kolei w Euchologium Serapiona z Thumis znajdziemy Modlitwę Eucharystyczną zawierającą dwie epiklezy i modlitwę wstawienniczą. Tak prezentowały się anafory w Kościele wschodnim, natomiast w Kościele zachodnim można wyróżnić kolejne ryty. W mało znanej liturgii galijskiej Modlitwa Eucharystyczna rozpoczęta prefacją, kończyła się w momencie odmawiania Pater Noster. Co ciekawe słowa konsekracji wypowiadane były po cichu, a partykuły po łamaniu chleba, które oznaczało śmierć Chrystusa, układane były w kształcie krzyża. Prefacje się zmieniały w zależności od dnia i było ich 76. W liturgii hiszpańskiej można było zauważyć odzwierciedlenie liturgii wschodu, nie posiadała ona stałego kanonu, lecz szereg zmiennych modlitw. Właśnie w liturgii mediolańskiej możemy zauważyć elementy Kanonu i prefacje ze zmiennymi tekstami.

          Z początków średniowiecza mamy dobrze opisaną liturgię papieską i czytając opisy Modlitwy Eucharystycznej zauważamy ogromną majestatyczność wykonywanych czynności. Kanon Rzymski jest w tym czasie jedyną Modlitwą Eucharystyczną i oczywiście sprawowany jest w języku łacińskim ego słowa wypowiada sam papież, biskupi zaś, kapłani, diakoni i subdiakoni stoją pochylenie na swoich miejscach. Około VIII wieku zarówno wschód jak i zachód przechodzą do cichego odmawiania Kanonu, tak aby wierni mogli w milczeniu kontemplować i podziwiać Ciało Chrystusa. Jednak Ciało i Krew z czasem zaczęły być zasłaniane przez kapłanów odprawiających Mszę tyłem, więc lud zaczął się domagać ukazania Świętych Postaci. Władze Kościelne nie pozostawiły tego bez odpowiedzi i około 1200 roku zostaje wprowadzone podniesienie Hostii (później również kielicha) przy dźwięku dzwonków. Grzegorz X wprowadza klęczenie w czasie Mszy Świętej od przeistoczenia do Komunii Świętej, z wyjątkiem czasu Bożego Narodzenia i Wielkanocy. Znika również ryt galijski, zastąpiony przez Karola Wielkiego, który przygotował się do tego przedsięwzięcia, w przeciwieństwie do jego poprzednika, który nie zadbał chociażby od wystarczającą ilość ksiąg liturgicznych. W średniowieczu utrwaliło się przekonanie, że wszystko podczas liturgii musi być poukładane, zero miejsca na spontaniczność. Celebrans nie mógł niczego zmieniać co wkrótce uległo zmianie. Bardzo ważnym pojęciem staje się epikleza, która zaczyna odgrywać bardzo ważną rolę w Modlitwie Eucharystycznej. Możemy wyróżnić następujące epiklezy eucharystyczne:

-zstępująca, czyli zawierająca prośbę o zstąpienie Ducha Świętego na złożone dary lub zgromadzonych wiernych

-wstępująca, w której przemiana darów jest zaniesieniem ofiary na ołtarz niebieski, jest przyjęciem darów przez Boga (fragment „Pokornie Cię błagamy...” w Kanonie Rzymskim)

W tym czasie całą Modlitwę nazywano epiklezą. Niestety końcówka średniowiecza to ogromna ilość samowoli w sprawowaniu liturgii, szczególnie w małych prowincjach.

          Taka samowola wprowadziła oburzenie wśród ludu, jak i niektórych duchownych, na przykład u Marcina Lutra. Czego skutkiem był Sobór Trydencki, który usunął niepotrzebne fragmenty oraz wprowadził bardzo sprecyzowane instrukcje dotyczące sprawowania liturgii. Modlitwą Eucharystyczną nadal pozostawał jedynie Kanon Rzymski, odmawiany po cichu, po łacinie i tyłem do ludu.

          Tak zwany „trydent” trwa aż do Soboru Watykańskiego II, który odpowiada na potrzeby zmieniającego się świata. Posoborowa liturgia jest przede wszystkim mniej tajemnicza i bardziej zrozumiała. Zostało to osiągnięte poprzez wprowadzenie języka ojczystego do liturgii i głośne wypowiadanie Modlitwy Eucharystycznej. Reformy dotyczyły również możliwości adaptacji zgodnie z najlepszymi cechami charakteru narodów i regionów, a także tradycji Kościoła lokalnego. To co było bardzo ważne to sięganie do źródeł i korzeni liturgii, czyli do pierwszych wieków Chrześcijaństwa, aby ukazać jedność z pierwszymi Chrześcijanami.

 

„Święty Sobór stawia sobie za cel nieustanne pogłębianie chrześcijańskiego życia wiernych; lepsze dostosowanie do potrzeb naszych czasów tych instytucji, które są skłonne poddawać się zmianom; popieranie tego wszystkiego, co może przyczynić się do zjednoczenia wszystkich wierzących w Chrystusa; umacnianie tego, co prowadzi do wezwania wszystkich ludzi na łono Kościoła. Dlatego Sobór uznaje, że do jego zadań należy szczególna troska o odnowienie i rozwój liturgii.”

 (Sacrosanctum Concilium 1)

 

„Kościół zatem bardzo się troszczy o to, aby chrześcijanie w tym misterium wiary nie uczestniczyli jak obcy lub milczący widzowie, lecz aby przez obrzędy i modlitwy misterium to dobrze rozumieli, w świętej czynności brali udział świadomie, pobożnie i czynnie, byli kształtowani przez słowo Boże, posilali się przy stole Ciała Pańskiego i składali Bogu dziękczynienie; aby ofiarując niepokalaną Hostię nie tylko przez ręce kapłana, lecz także razem z nim, uczyli się ofiarowywać samych siebie i za pośrednictwem Chrystusa38 z każdym dniem doskonalili się w zjednoczeniu z Bogiem i wzajemnie ze sobą, aby ostatecznie Bóg był wszystkim we wszystkich.”

(Sacrosanctum Concilium 48)

 

„Obrzędy Mszy świętej należy tak opracować, aby wyraźniej uwidocznić właściwe znaczenie i wzajemny związek poszczególnych części, aby łatwiejszy stał się pobożny i czynny udział wiernych. W tym celu, zachowując wiernie istotę obrzędów, należy je uprościć i opuścić to, co z biegiem czasu dodano jako powtórzenie lub co stało się zbędnym dodatkiem. Natomiast pewne elementy niesłusznie zatracone w ciągu wieków należy przywrócić, stosownie do pierwotnej tradycji Ojców Kościoła, o ile okaże się to pożyteczne lub konieczne.”

(Sacrosanctum Concilium 50)

 

1. Z czego obecnie składa się Modlitwa Eucharystyczna?

 

(znajdujące się tutaj fragmenty Modlitw Eucharystycznych są przykładami)

 

1. Dialog przed prefacją

 

1. Pan z wami.
2. I z duchem twoim.
3. w górę serca.
4. Wznosimy je do Pana.
5. Dzięki składajmy Panu Bogu naszemu
6. Godne to i sprawiedliwe.

Ten dialog rozpoczyna całą Modlitwę Eucharystyczną, kapłan wzywa lud, aby wznosił swoje serca do Pana w modlitwie i dziękczynieniu. Jak mówi OWMR głównym celem jest zjednoczenie całej wspólnoty z Chrystusem w głoszeniu wielkich dzieł Bożych i w akcie złożenia ofiary. Już w tym dialogu zauważamy, że Modlitwa Eucharystyczna nie należy tylko do celebransa, ale całe zgromadzenie liturgiczne bierze w nim udział.

Dialog ten sięga czasów Hipolita.

 

2. Prefacja

 

Zaprawdę, godne to i sprawiedliwe a dla nas zbawienne, * abyśmy Tobie składali dziękczynienie i Ciebie wychwalali, * Panie, Ojcze niebieski, wszechmogący i miłosierny Boże, * przez naszego Pana Jezusa Chrystusa.
On bowiem litując się nad grzesznymi ludźmi, * narodził się z Maryi Dziewicy, * przez swoją mękę na krzyżu * wybawił nas od śmierci wiecznej, * a zmartwychwstając, dał nam wiekuiste życie.
Dlatego z Aniołami i Archaniołami * i z wszystkimi chórami niebios, * głosimy Twoją chwałę, * razem z nimi wołając:

(prefacja nr 29;

2. PREFACJA NA NIEDZIELE ZWYKŁE;

 Misterium zbawienia)

 

Prefacja podobnie jak dialog wstępny pochodzi z pierwszych wieków Chrześcijaństwa. W starożytności praktycznie każdy formularz miał swoją prefację (sakramentarz z Werony zawiera 267 prefacji), po Soborze Trydenckim było ich zaledwie 14, natomiast w chwili obecnej jest ich 97. Każda prefacja zawiera motyw dziękczynienia, uwielbienia, pouczenia wiernych i wprowadzenia w charakter danego dnia. Prefację można podzielić na trzy części (przejście od dialogu wstępnego do dziękczynienia, dziękczynienie (embolizm prefacyjny), przejście od dziękczynienia do aklamacji)

 

3. Aklamacja „Święty” (Sanctus)

 

Święty, Święty, Święty Pan, Bóg Zastępów. Pełne są niebiosa i ziemia chwały Twojej. Hosanna na wysokości.

 

Aklamacja jest złożona z trzech fragmentów Pisma Świętego, a dokładnie z widzenia proroka Izajasza (Iz 6,3), z okrzyków ludu przy wjeździe Chrystusa do Jerozolimy (Mt 21,9; J 12,13) i z wiersza psalmowego (Ps 118,26). Bierze w niej udział cały lud wraz z kapłanem. Teologowie twierdzą, że odnosi się do całej Trójcy Świętej, czyli jest to aklamacja trynitarna, co potwierdzałoby tezę, iż wszystkie Osoby Boskie mają swój udział w tej najświętszej ofierze.

 

4. Postsanctus

 

Zaprawdę, święty jesteś, Boże, źródło wszelkiej świętości.

(II Modlitwa Eucharystyczna)

 

Modlitwa stanowiąca przejście od Sanctus do Wspomnienia tajemnicy dnia lub do epiklezy konsekracyjnej.

 

5. Wspomnienie tajemnicy dnia

 

Dlatego stajemy przed Tobą * i zjednoczeni z całym Kościołem, *uroczyście obchodzimy pierwszy dzień tygodnia, * w którym Jezus Chrystus zmartwychwstał * i zesłał na Apostołów Ducha Świętego. * Przez Chrystusa prosimy Ciebie, wszechmogący Boże:

(II Modlitwa Eucharystyczna; w niedziele, w które nie wypada inne wspomnienie)

 

Wspomnienie tajemnicy dnia występuje jedynie w I, II i III Modlitwie Eucharystycznej. Odmawia się je w następujących dniach:

-niedziele

-uroczystość Bożego Narodzenia i oktawa

-uroczystość Objawienia Pańskiego

-Msza Wieczerzy Pańskiej

-od Wigilii Paschalnej do 2 Niedzieli Wielkanocy

-uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego

-niedziela Zesłania Ducha Świętego

-uroczystość Zwiastowania Pańskiego

-święto Przemienienia Pańskiego

-rocznica konsekracji własnego kościoła

-uroczystość Narodzenia św. Jana Chrzciciela

-Uroczystość Wniebowzięcia NMP

-uroczystość Wszystkich Świętych

-uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP

 

6. Epikleza konsekracyjna

 

Uświęć te dary * mocą Twojego Ducha
aby stały się dla nas Ciałem + i Krwią * naszego Pana Jezusa Chrystusa.

(II Modlitwa Eucharystyczna)

 

Epikleza jest to prośba o zesłanie Ducha Świętego, aby przeistoczył chleb i wino w Ciało i Krew Jezusa Chrystusa. Kapłan wyciąga ręce nad darami a w trakcie słów Ciałem i Krwią robi nad nimi znak krzyża. Bardzo charakterystyczna jest liczba mnoga co pokazuje, że to Cały Kościół wzywa Ducha Świętego.

 

7. Opowiadanie o ustanowieniu i konsekracja

 

On to, gdy dobrowolnie wydał się na mękę,
wziął chleb i dzięki Tobie składając, * łamał i rozdawał swoim uczniom, mówiąc:

Bierzcie i jedzcie z tego wszyscy:
To jest bowiem Ciało moje,
które za was będzie wydane.

Podobnie po wieczerzy
wziął kielich * i ponownie dzięki Tobie składając, * podał swoim uczniom, mówiąc:

Bierzcie i pijcie z niego wszyscy:
To jest bowiem kielich Krwi mojej
nowego i wiecznego przymierza,
która za was i za wielu będzie wylana
na odpuszczenie grzechów.
To czyńcie na moją pamiątkę.

(II Modlitwa Eucharystyczna)

 

Jest to szczytowy moment podczas Eucharystii, kapłan opowiada o czynnościach wykonywanych przez Chrystusa, a następnie sam wypowiada słowa konsekracji. W tym momencie ukazuje nam się Chrystus jako kapłan, to on wciela się w osobę Chrystusa i wypowiada słowa w pierwszej osobie. Jest to oczywisty dowód na to, że osoba kapłana jest osobą Chrystusa (In persona Christi). Wszystko co wypowiada kapłan dzieje się tu i teraz (słowa konsekracji są w czasie teraźniejszym), nie jest to zwykłe wspomnienie, albo odegranie scenki w teatrze, Chrystus rzeczywiście przychodzi do swojego Kościoła i składa się w ofierze za nasze grzechy. To wszystko stało się raz i dzieje się bez przerwy, gdyż Bóg jest poza czasem. Słowa konsekracji są jednakowe w każdej Modlitwie Eucharystycznej i jako jedyne mają większą czcionkę, co ciekawe zadbano o to, aby w Mszale nie były rozdzielone na dwie strony.

 

8. Aklamacja po przeistoczeniu (anamnetyczna)

 

GC      Tajemnica wiary.

Lud odpowiada:

Chrystus umarł, Chrystus zmartwychwstał, Chrystus powróci.

(Aklamacja czwarta)

Aklamacja jest wyznaniem wiary w obecność Chrystusa w Eucharystii. Ożywia ona udział wiernych podczas Modlitwy Eucharystycznej. W każdej Modlitwie Eucharystycznej występują cztery takie same aklamacje.

 

9. Anamneza

 

Wspominając śmierć i zmartwychwstanie Twojego Syna, * ofiarujemy Tobie, Boże, Chleb życia i Kielich zbawienia * i dziękujemy, że nas wybrałeś, * abyśmy stali przed Tobą i Tobie służyli.

(II Modlitwa Eucharystyczna)

 

Anamneza oznacza pamiątkę, wspomnienie, ale też nie każde. Jest to bardzo charakterystyczne wspomnienie wydarzenia, które ma skutki w teraźniejszości. Modlitwa ta jest sakramentalną obecnością krzyżowej ofiary, liturgiczną „prezentacją” Ojcu ofiary Syna, dziękczynieniem za Jego błogosławieństwa, udziałem Kościoła w modlitwie oraz oddaniem się Kościoła. Anamneza jest przede wszystkim odpowiedzią na słowa Chrystusa: „To czyńcie na moją pamiątkę”.

 

10. Epikleza komunijna

 

Pokornie błagamy, * aby Duch Święty zjednoczył nas wszystkich, * przyjmujących Ciało i Krew Chrystusa.

(II Modlitwa Eucharystyczna)

 

Podobnie jak epikleza konsekracyjna jest to modlitwa z prośbą o przybycie Ducha Świętego, tylko tym razem modlimy się o zjednoczenie w komunii. W ten sposób uwidacznia się rola Ducha Świętego w liturgii.

 

11. Modlitwy wstawiennicze

 

Pamiętaj, Boże, o Twoim Kościele na całej ziemi. * Spraw, aby lud Twój wzrastał w miłości * razem z naszym Papieżem N., * naszym Biskupem N.  oraz całym duchowieństwem. Pamiętaj także o naszych zmarłych braciach i siostrach, * którzy zasnęli z nadzieją zmartwychwstania, * i o wszystkich, którzy w twojej łasce odeszli z tego świata. * Dopuść ich do oglądania Twojej światłości. * Prosimy Cię, zmiłuj się nad nami wszystkimi * i daj nam udział w życiu wiecznym * z Najświętszą Bogurodzicą Dziewicą Maryją, * ze świętymi Apostołami, * (ze świętym N.) i wszystkimi świętymi, * którzy w ciągu wieków podobali się Tobie, * abyśmy z nimi wychwalali Ciebie przez Twojego Syna, Jezusa Chrystusa.

(II Modlitwa Eucharystyczna)

 

Modlitwy wstawiennicze pokazują nam, że Eucharystia jest sprawowana w łączności i jedności z całym Kościołem, z tym na ziemi i w niebie. Wyróżniamy modlitwy wstawiennicze za Kościół, za nowo ochrzczonych (w Mszy przy udzielaniu Chrztu), za bierzmowanych (w Mszy przy udzielaniu bierzmowania), za nowożeńców (w Mszy za nowożeńców), za zmarłego (polecanego we Mszy), za wszystkich zmarłych, za żywych.

 

12. Doksologia końcowa

 

Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, * Tobie, Boże, Ojcze wszechmogący, * w jedności Ducha Świętego, * wszelka cześć i chwała, * przez wszystkie wieki wieków.

Lud odpowiada:
Amen.

 

Doksologia we wszystkich Modlitwach Eucharystycznych brzmi jednakowo. Bardzo istotne jest końcowe Amen, gdyż wypowiada je całe zgromadzenie i to właśnie nim podpisuje się pod całą Modlitwą Eucharystyczną. Jest to najważniejsze Amen podczas całej liturgii, dlatego powinno być dowartościowane śpiewem.

 

 

1. Jakie są obecnie Modlitwy Eucharystyczne?

 

Obecnie w Mszale Rzymskim dla Diecezji Polskich znajduje się 10 Modlitw Eucharystycznych. Cztery pierwsze to te zawarte w każdym Mszale po Soborze Watykańskim II, V Modlitwa Eucharystyczna została zatwierdzona przez Stolicę Apostolską na prośbę Konferencji Episkopatu Szwajcarii. Na miejscu szóstym i siódmym są dwie modlitwy o tajemnicy pojednania wprowadzone w związku z Rokiem Świętym (1975), a na ostatnich trzech miejscach widzimy Modlitwy Eucharystyczne w Mszach z udziałem dzieci.

 

 

1. I Modlitwa Eucharystyczna

 

Zwana jest również Kanonem Rzymskim, rożni się nieco strukturą od innych Modlitw Eucharystycznych. Rozpoczyna się od słów „Ojcze nieskończenie dobry” (Te igitur), później znajdujemy prośbę o błogosławieństwo darów, następnie modlitwy wstawiennicze. Po czym następuje wspomnienie żyjących, wspomnienie tajemnicy dnia (jeśli jest przypisane) i wspomnienie świętych. Po czym słyszymy prośbę i rozpoczyna się opowiadanie o ustanowieniu i konsekracja, następnie aklamacja, anamneza, prośba, wspomnienie zmarłych i świętych oraz kończąca doksologia trynitarna. Przez długi czas była to jedyna Modlitwa Eucharystyczna, która swoje korzenie ma już w IV wieku, nie jest to jednak najstarsza Modlitwa Eucharystyczna. Nie posiada ona własnej prefacji. Zaleca się, aby odmawiać go w niedziele i uroczystości.

 

 

2. II Modlitwa Eucharystyczna

 

Nazywa się ją także Kanonem Hipolita, Pieśń ku czci Chrystusa lub Kanon rozgrzeszenia Hipolita. Tekst tej Modlitwy został przejęty, z drobnymi zmianami, z dzieła „Tradycja Apostolska” autorstwa właśnie Hipolita Rzymskiego. Mówi się, że Hipolit był pierwszym antypapieżem, spór dotyczył wiary w Trójcę Świętą. Po śmierci papieża, z którym toczył się konflikt, Hipolit wraz z nowym prawowiernym papieżem Poncjanem, został zesłany do kopalni, gdzie oboje ponieśli śmierć męczeńską. Jest to najstarsza Modlitwa Eucharystyczna, charakteryzuje się silny wymiar trynitarny. Posiada własną prefację, która jednak nie jest obowiązkowa i można ją zastąpić inną (zwłaszcza z tymi, które ujmują misterium zbawienia, np. prefacje zwykłe) i wspomnienie tajemnicy dnia. Można odmawiać ją bez ograniczeń, uwzględniając prefacje własne i ewentualnie okresowe.

 

 

3. III Modlitwa Eucharystyczna

 

Można nazwać ją Kanonem ofiary, Kanonem prostym lub Kanonem otwartości na świat. Ideom tej modlitwy jest podkreślenie działania Ducha Świętego w historii zbawienia, a zwłaszcza w Eucharystii. Szczególnie widać to przez użycie słowa „ożywiasz” w Postsanctus. Tam widzimy również, że Duch działa w całym świecie (ożywiasz i uświęcasz wszystko). Modlitwa nie posiada własnej prefacji, lecz występuje wspomnienie tajemnicy dnia. Nadaje się do odmawiania szczególnie w niedziele i święta.

 

 

4. IV Modlitwa Eucharystyczna

 

Zwana również jako Kanon historii zbawienia lub Kanon ekumeniczny. Bardzo charakterystyczną cechą tej anafory jest wyjątkowo rozbudowany Postsanctus, który właściwie jest anamnezą o historii zbawienia. Modlitwa ta składa Bogu dziękczynienie za to, że jest jaki jest, za stworzenie, za liczne przymierza zawierane z ludźmi, za przyjście Syna Bożego, za dar Ducha Świętego i za ustanowienie Kościoła. Posiada własną prefację. Zaleca się nieodmawianie tej Modlitwy Eucharystycznej w niedziele i święta, gdyż zawiera opis historii zbawienia, który dublowałby się z wyznaniem wiary. Zaleca się ją stosować podczas Mszy z udziałem zaawansowanych w znajomości nauk biblijnych.

5. V Modlitwa Eucharystyczna

 

Modlitwa napisana przez Komisję Liturgiczną Szwajcarii, zatwierdzona przez Watykan w 1974 roku, a w Polsce przyjęta w 1986 roku, przez co nazywana jest Kanonem szwajcarskim. Anafora posiada cztery własne prefacje (A,B,C,D), którym odpowiadają modlitwy wstawiennicze:

A – Bóg kieruje swoim Kościołem

B – Jezus naszą drogą

C – Chrystus wzorem miłości

D – Kościół na drodze do jedności

 

 

6. I Modlitwa Eucharystyczna o tajemnicy pojednania

 

W polskiej wersji zawiera podtytuł „Pojednanie jako powrót do Ojca”. Modlitwa jest nasycona Biblią, a w prefacji występuje dziękczynienie za nieskończoną dobroć, która objawia się w przebaczeniu i łasce.  Zaznaczone jest tutaj, że grzech nie jest tylko zerwaniem jedności z Bogiem, ale również z braćmi i Kościołem.

 

 

7. II Modlitwa Eucharystyczna o tajemnicy pojednania

 

Tutaj również możemy znaleźć podtytuł tylko w wersji polskiej; „Pojednanie z Bogiem fundamentem ludzkiej zgody”. Modlitwa współczesnym językiem mówi o tragicznej sytuacji człowieka podczas próby budowania pokoju. Dochodzi do ukazania idealnej wizji ładu poprzez jedność z Bogiem i za to składane jest dziękczynienie. W anamnezie zostaje zaznaczone, że to Chrystus daje nam w nasze ręce ogromny dar jakim jest Eucharystia (którą On nam zostawił jako dowód swojej miłości i którą Ty sam złożyłeś w nasze ręce).

 

 

8. Modlitwy Eucharystyczne w Mszach z udziałem dzieci

 

Modlitwy te mogą być stosowane tylko podczas Mszy z udziałem dzieci. Są one specjalnie przystosowane do tego, aby ci mali chrześcijanie lepiej zrozumieli istotę Eucharystii i przygotować ich to późniejszego udziału w Mszach dla dorosłych. Ponadto zostały wplecione dodatkowe aklamacje, w celu uaktywnienia dzieci, mimo tego anafora zachowuje charakter modlitwy Przewodniczącego. Każda z trzech Modlitw Eucharystycznych z udziałem dzieci zawiera wszystkie składowe Modlitwy Eucharystycznej. Chociaż zastosowano prosty język, redaktorzy uniknęli infantylizmu, co naruszałoby godność Ofiary Eucharystycznej.  Ze względu na psychologię dzieci odradza się koncelebrowanie tych Mszy.

 

1. I Modlitwa Eucharystyczna w Mszy z udziałem dzieci

(Bóg naszym Ojcem)

 

Modlitwa jest w klimacie zachwytu i wdzięczności. Stworzenia są świadkami Bożej dobroci i skłaniają do wdzięczności za ziemię, słońce, gwiazdy i za przyjście Jezusa. Przesunięto aklamację anamnetyczną, aby uwidocznić łączność między słowami „To czyńcie na moją pamiątkę” i anamnezą wypowiadaną przez kapłana.

 

 

1. II Modlitwa Eucharystyczna w Mszy z udziałem dzieci

(Bóg nas miłuje)

 

W tej modlitwie nie występują aklamacje, ponieważ jest ona przeznaczona dla starszych dzieci i w wersji polskiej zostały one usunięte.

 

 

1. c) III Modlitwa Eucharystyczna w Mszy z udziałem dzieci

 

Treść tej modlitwy przeznaczona jest dla starszych dzieci i ma je przygotowywać do rozumienia IV Modlitwy Eucharystycznej.

 

 

1. Jak posługiwać w trakcie Modlitwy Eucharystycznej?

• Ministrant Ołtarza

Posługa ministranta ołtarza w tym momencie nie jest z góry ustalona. OWMR podaje, że ministrant krótko przed konsekracją dzwonkiem daje znak wiernym do zmiany postawy. Robi to również podczas podniesienia i ukazania Świętych Postaci oraz po konsekracji daje znak do ponownej zmiany postawy. Wszystko odbywa się zgodnie z miejscowym zwyczajem. Jednak Wskazania Episkopatu Polski mówią tym, że wierni klękaj przed epiklezą konsekracyjną i wstają przed aklamacją anamnetyczną, co sugeruje użycie dzwonków właśnie w tych momentach.

 

• Ministrant Kadzidła (turyferariusz i nawikulariusz)

 

Ministranci kadzidła są zobowiązani do okadzenia Świętych postaci podczas podniesienia. Okadza się je trzema rzutami po jednym razie. Jeśli w Mszy uczestniczy kilku diakonów to czynności te wykonuje jeden z nich.

 

• Ministrant Światła (ceroferariusz)

 

Ich posługa podczas Modlitwy Eucharystycznej polega na trzymaniu zapalonych pochodni obok ministrantów kadzidła.

• Ministrant Księgi i Mikrofonu

Jeżeli odbywa się Msza Święta koncelebrowana, to w trakcie aklamacji Sanctus mogą zostać rozdane książeczki do koncelebry, w których zawarty jest tekst Modlitwy Eucharystycznej, zadanie to należy do ministranta księgi. W momentach, w których koncelebrans wypowiada fragment modlitwy podchodzi ministrant mikrofonu i trzyma tak, aby słowa wypowiadane przez kapłana były dobrze słyszane. Po doksologii końcowej ministrant księgi zbiera książeczki do koncelebry.

• Résumé

Po dociekliwym zgłębianiu tego niezwykle fascynującego tematu mogę powiedzieć tylko jedno:

- Modlitwa Eucharystyczna jest niemożliwa do zrozumienia, ale po dokonaniu wszelkich starań jest ona jaśniejsza i pomaga w dobrym przeżywaniu Eucharystii. W momencie, w którym posługuję przy ołtarzu wiem już skąd się co wzięło i dopiero teraz w pełni mogę odkrywać piękno liturgii, chociaż pewnie i tak Msza Święta skrywa przede mną mnóstwo tajemnic, bo jest to liturgia pochodząca od Boga i nie da się jej pojąć ludzkim umysłem.

 

Sadowski Jan

 

 

Bibliografia

• „PISMO ŚWIĘTE Nowego i Starego Testamentu” Wydanie piąte; Wydawnictwo Pallottinum; Poznań 2014
• „MSZAŁ RZYMSKI DLA DIECEZJI POLSKICH” Wydanie pierwsze; Wydawnictwo Pallottinum; Poznań 1986
• „WIELKI I ŚWIĘTY TYDZIEŃ, czyli Nabożeństwo Wielkiego Tygodnia w języku łacińskim i polskim” Wydanie piąte; Józef Zawadzki; Żytomierz i Wilno 1895
• „PIERWSZA KOMUNIA ŚWIĘTA Droga Wtajemniczenia w Paschę Chrystusa” ks. Stanisław Hartlieb; Wydawnictwo WAM; Kraków 1996
• „HISTORIA KOŚCIOŁA tom I” ks. dr Józef Umiński; Wydawnictwo Diecezjalne Świętego Krzyża; Opole 1959
• „HISTORIA KOŚCIOŁA od początków do roku 600” Jean Danielou, Henri Irenee Marrou; Instytut Wydawniczy Pax; Warszawa 1984
• „OGÓLNE WPROWADZENIE do MSZAŁU RZYMSKIEGO oraz wskazania Episkopatu Polski” Wydawnictwo Pallottinum; Poznań 2006
• „Instrukcja REDEMPTIONIS SACRAMENTUM” Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów; Wydawnictwo Pallottinum; Poznań 2004
• „KODEKS PRAWA KANONICZNEGO” przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopaty; Wydawnictwo Pallottinum; Poznań 1984
• „KOMPENDIUM CEREMONIARZA” KS. Damian Kwiatkowski, ks. Michał Jaskuła, ks. Mariusz Bakalarz; Wydawnictwo Święty Paweł; Częstochowa 2011
• „ZNAK I POSŁUGA ŚWIATŁA W LITURGII” Damian Gruchlik; Wydawnictwo Światło-Życie; Kraków 2006
• „MAŁY SŁOWNIK LITURGICZNY” Rupert Berger; Wydawnictwo w Drodze; Poznań 1990
• „EUCHARYSTIA w wypowiedziach papieży i innych dokumentach Stolicy Apostolskiej XX w.” ks. Romuald Rak; Katolicki Ośrodek Wydawniczy Veritas; Londyn 1987
• „TO CZYŃCIE NA MOJĄ PAMIĄTKĘ Eucharystia w dokumentach Kościoła” ks. Jan Miazek; Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej; Warszawa 1987
• „SOBÓR WATYKAŃSKI II konstytucje, dekrety, deklaracje” Wydawnictwo Pallottinum; Poznań1967
• „ZARYS LITURGIKI” ks. Tarsycjusz Sinka C.M.; Zielonogórskie Zakłady Graficzne; Gościkowo-Paradyż 1988
• „LITURGIKA tom I Liturgika Fundamentalna” ks. Bogusław Nadolski TChr; Wydawnictwo Pallottinum; Poznań 1989
• „LITURGIKA tom IV Eucharystia” ks. Bogusław Nadolski TChr; Wydawnictwo Pallottinum; Poznań 1992